تشبیه به برده (قرآن)در این مقاله به بررسی موارد تشبیهی می‌پردازیم که آیاتی آورده شده است مثل تشبیه انسان آزاد با خداوند به مولای عبد با برده می‌باشد. ۱ - معبود حق و باطلوالله فضل بعضکم علی بعض فی الرزق فما الذین فضلوا برادی رزقهم علی ما ملکت‌ایمـنهم فهم فیه سواء افبنعمة الله یجحدون. «خداوند بعضی از شما را بر بعضی دیگر از نظر روزی برتری داد (چرا که استعدادها و تلاش‌هایتان متفاوت است) اما آنها که برتری داده شده‌اند حاضر نیستند، از روزی خود به بردگانشان بدهند و همگی مساوی گردند، آیا آنها نعمت خدا را انکار می‌کنند؟». (دو گونه تفسیر شده است: ۱. مشرکان که بندگان و همسران خود را در اموالشان شریک ندانسته، چنین امری را سبب نقص برای خود می‌شمارند، چگونه معبودان باطل و مخلوقات خدا را شریک خدا قرار می‌دهند؟! ۲. افراد آزادی که خداوند در روزی به آنان برتری داده و حاضر نیستند از رزق خداوند به بردگان بدهند، بدانند که رزاق اصلی خداوند است و انفاق مولا بر بنده از روزی خداست). (برداشت مزبور، با توجه به تفسیر اول است.) ۲ - عدم تساوی بین معبودینضرب لکم مثلا من انفسکم هل لکم من ما ملکت‌ایمـنکم من شرکاء فی ما رزقنـکم فانتم فیه سواء...«خداوند مثالی از خودتان برای شما زده: آیا (اگر مملوک و برده‌ای داشته باشید) این مملوک‌هایتان هرگز شریک شما در روزی‌هائی که به شما داده‌ایم می‌باشد، آنچنان که هر دو مساوی باشید و از تصرف مستقل و بدون اجازه آنها بیم داشته باشید، آنگونه که در مورد شرکای آزاد بیم دارید؟ این چنین آیات خود را برای کسانی که تعقل می‌کنند شرح می‌دهیم». ۳ - عدم برابری مومن و کافرو ضرب الله مثلا رجلین احدهمآ ابکم لایقدر علی شیء وهو کل علی مولـیه اینما یوجهه لایات بخیر هل یستوی هو ومن یامر بالعدل...«و خداوند مثالی (دیگر) زده است: دو نفر را که یکی از آن دو گنگ مادر زاد است و قادر بر هیچ کاری نیست و سر بار صاحبش می‌باشد، او را به سراغ هر کاری بفرستد عمل خوبی انجام نمی‌دهد، آیا چنین انسانی با کسی که امر به عدل و داد می‌کند و بر راه راست قرار دارد مساوی است؟». (یک احتمال در مورد آیه این است که مقصود از آن همانند نبودن کافر و مؤمن موحد است ). ۴ - تشبیه معبود باطل به برده مملوکضرب الله مثلا عبدا مملوکا لایقدر علی شیء ومن رزقنـه منا رزقا حسنا فهو ینفق منه سرا وجهرا هل یستون... • وضرب الله مثلا رجلین احدهمآ ابکم لایقدر علی شیء وهو کل علی مولـیه اینما یوجهه لایات بخیر هل یستوی هو ومن یامر بالعدل وهو علی صرط مستقیم. «خداوند مثالی زده: برده مملوکی را که قادر بر هیچ چیز نیست، و انسان (با ایمانی) را که رزق نیکو به او بخشیده است، و او پنهان و آشکار از آنچه خدا به او داده انفاق می‌کند، آیا این دو نفر یکسانند؟ شکر خدا را است، ولی اکثر آنها نمی‌دانند!. و خداوند مثالی (دیگر) زده است: دو نفر را که یکی از آن دو گنگ مادر زاد است و قادر بر هیچ کاری نیست و سر بار صاحبش می‌باشد، او را به سراغ هر کاری بفرستد عمل خوبی انجام نمی‌دهد، آیا چنین انسانی با کسی که امر به عدل و داد می‌کند و بر راه راست قرار دارد مساوی است؟». (برداشت بنا بر این احتمال است که مقصود از مقایسه در این آیات، اثبات نابرابری مخلوق با خدا باشد ). ۵ - تشبیه مشرک به برده مملوکضرب الله مثلا رجلا فیه شرکاء متشـکسون ورجلا سلما لرجل هل یستویان مثلا...«خداوند مثالی زده است: مردی را که مملوک شرکائی است که درباره او پیوسته به مشاجره مشغولند، و مردی را که تنها تسلیم یک‌نفر است، آیا این دو یکسانند؟ حمد مخصوص خدا است ولی اکثر آنها نمی‌دانند». (مقصود از تمثیل در آیه، بیان مشرکان و موحدان است ). ۶ - تشبیه موحد به برده مملوکضرب الله مثلا رجلا فیه شرکاء متشـکسون ورجلا سلما لرجل هل یستویان مثلا... این آیه متضمن مثلی است که خدای تعالی برای مشرک و موحد زده، مشرکی که ارباب و آلهه متعدد و مختلف می‌پرستد که همه در شخص وی شریکند. و بر سر او با هم مشاجره دارند. این خدا او را دستور می‌دهد کاری را انجام دهد و آن خدای دیگر از آن عملش نهی می‌کند، و هر یک از خدایان می‌خواهند که مشرک نامبرده بنده خصوصی او باشد. و تنها او را خدمت کند. و موحدی که خالص در اختیار یک مخدوم است و احدی با آن مخدوم در وی شرکت ندارد، در نتیجه موحد تنها او را بر طبق اراده‌اش خدمت می‌کند بدون اینکه کسی با خدا بر سر او منازعه داشته باشد و نزاعش منجر به حیرت گردد. ۷ - پانویس۸ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۶، ص۱۹۷، برگرفته از مقاله «تشبیه به برده». |